Merkezi planlanmış ekonomi
Merkezi Planlı Ekonomi Nedir?
Komuta ekonomisi olarak da bilinen merkezi olarak planlanmış bir ekonomi, bir hükümet organının malların üretimi ve dağıtımı ile ilgili ekonomik kararlar aldığı ekonomik bir sistemdir. Merkezi olarak planlanmış ekonomiler , bu kararların üretici ve tüketicilerin binlerce seçiminin sonucu olduğu piyasa ekonomilerinden farklıdır .
Planlı ekonomilerde mal ve hizmetlerin üretimi genellikle devlete ait işletmeler tarafından yapılır,. ancak bağımsız şirketler bazen ekonomik planlamaya dahil edilebilir. Fiyatlar, ücretler ve üretim programları tipik olarak merkezi bir bürokrasi tarafından belirlenir.
Merkezi Olarak Planlanan Ekonomileri Anlama
Merkezi planlama sıklıkla Sovyetler Birliği, Kuzey Kore ve Doğu Almanya gibi Marksist-Leninist hükümetlerle ilişkilendirilir. Tarihlerinin çoğu için, bu ülkelerde piyasa faaliyeti son derece sınırlıydı ve hükümet ekonomik faaliyeti devlete ait işletmeler aracılığıyla yönetti.
İkinci dünya savaşından sonra, birçok sosyalist ülke, kaynakları yalnızca piyasa güçleri tarafından yeterince hizmet edilemeyebilecek hükümet önceliklerine odaklamak için ekonomik planlamayı benimsemeyi seçti. Ayrıca, bu ülkeler ideolojik olarak özel teşebbüse karşı olduklarından,. merkezi planlama kapitalist üretim tarzlarının ortadan kaldırılmasına da yardımcı oldu.
Merkezi planlama tipik olarak sosyalist veya komünist siyasi sistemlerle ilişkilendirilirken, diğer birçok ülke savaş veya ulusal acil durum zamanlarında ekonomik planlamanın unsurlarını yürürlüğe koyabilir. Örneğin, birçok ülke , dünya savaşları sırasında kıtlığı önlemek ve temel malların fiyatlarını kontrol etmek için karne sistemleri uygulamıştır.
Bugün gerçekten komuta ekonomisi olarak tanımlanabilecek çok az ülke var. Kuzey Kore'de bile özel sektör devletten daha fazla ekonomik faaliyet gerçekleştiriyor.
Merkezi Planlama Teorisi
Merkezi planlamanın savunucuları, hükümetin ekonomik yatırımları özel aktörlerden daha verimli bir şekilde, özellikle daha düşük kâr potansiyeli olan sosyal hedeflere yönlendirebileceğine inanmaktadır. Ayrıca, planlama otoritesinin herhangi bir şirket veya işletmeden daha fazla kaynağa sahip olması nedeniyle, devlet projeleri, devlet projelerini uzun vadede daha verimli hale getiren ölçek ekonomilerinden de yararlanabilir .
Ancak, farklı üreticiler ve kaynaklar arasında koordinasyon sağlamak için, merkezi planlama tipik olarak yüksek eğitimli bir teknik bürokrasi gerektirir. Bu, bürokratlar fiili bir yönetici sınıf rolünü üstlenebileceğinden, sosyalist ülkeler için bir tür paradoks yaratır.
Merkezi Planlı Ekonomilerin Eleştirisi
Merkezi planlama kavramı, özellikle Avusturya ekonomi okulundaki akademisyenlerden ağır eleştirilere maruz kalmaktadır. Friedrich Hayek ile ilgili önemli bir eleştiri, merkezi planlamacıların arz ve talebe verimli bir şekilde cevap verememesidir. Bir piyasa ekonomisinde işletmeler, mallarının üretimini artırarak veya azaltarak fiyat sinyallerine yanıt verirler.
Planlı bir ekonomide fiyat sinyalleri yoktur, bu nedenle planlamacılar hangi ürünlere ihtiyaç duyulacağını veya değişen koşullara uyum sağlayabileceğini doğru bir şekilde tahmin edemezler. Bu, bazı mallarda gereksiz kıtlık veya fazlalık olabileceği anlamına gelir.
Diğer bir eleştiri ise, rekabetçi baskıların olmaması nedeniyle komuta ekonomilerinin daha az verimli olabileceğidir. Özel şirketler kârlı kalabilmek için israftan kaçınmak zorundayken, komuta ekonomisindeki işletmelerin kâr elde etme veya giderleri azaltma baskısı yoktur.
Merkezi Planlı Ekonomi Örnekleri
Merkezi planlama, tipik olarak, Doğu Avrupa ve Sovyetler Birliği'nin eski komünist ülkeleri ile Küba, Çin ve Asya'nın bazı bölgelerinin çağdaş hükümetleriyle ilişkilidir. Bu örneklerin her birinde devlet, ekonominin hemen hemen tüm sektörlerinde ana üretici, dağıtıcı ve işveren olarak hareket etmiştir.
Bu ülkelerin neredeyse tamamı, 1980'lerden itibaren kapitalist veya karma bir ekonomik model lehine merkezi planlamadan vazgeçti. Çin'deki gibi bazı durumlarda, devlet varlıklarının özelleştirilmesi, yabancı yatırım akışıyla birleştiğinde, son derece hızlı ekonomik büyümeyle sonuçlandı.
Öne Çıkanlar
Diğer ülkeler, savaş veya ulusal acil durum zamanlarında merkezi planlamaya başvurabilirler.
Merkezi olarak planlanmış bir ekonomide, büyük ekonomik kararlar hükümet gibi merkezi bir otorite tarafından alınır.
Merkezi olarak planlanmış ekonomiler, çok sayıda bireysel tüketicinin ve kar amacı güden özel firmaların ekonominin çoğunu veya tamamını işlettiği piyasa ekonomilerinden farklıdır.
Merkezi planlama genellikle sosyalist veya komünist hükümet biçimleriyle ilişkilendirilir.
Merkezi planlama, hükümetin, yalnızca piyasa güçleri tarafından elde edilemeyebilecek hedefler için toplumun kaynaklarını düzenlemesine izin verir.
SSS
Planlı Bir Ekonomide Ekonomik Kararlar Nasıl Alınır?
Planlı bir ekonomide, önemli ekonomik kararlar, siyasi veya idari organların bir kombinasyonu aracılığıyla alınır. Tipik olarak bu, yerel yöneticilerin kapasitelerini ve ihtiyaçlarını ulusal çapta bir ekonomik plan oluşturmak için bu bilgileri kullanan merkezi yetkililere iletmesini içerir. Bu plan, hükümete veya yasama organına sunulmadan önce birkaç revizyondan geçebilir.
Hangi Ülkelerin Merkezi Planlı Ekonomisi Var?
Merkezi planlama bir zamanlar Doğu Avrupa'ya ve Asya'nın büyük bir kısmına hakimken, çoğu planlı ekonomi o zamandan beri serbest piyasa sistemlerine geçti. Çin, Küba, Vietnam ve Laos hala güçlü bir ekonomik planlamayı sürdürüyorlar, ancak ekonomilerini özel girişime de açtılar. Bugün sadece Kuzey Kore, küçük bir ölçüde yeraltı piyasası faaliyetine sahip olmasına rağmen, komuta ekonomisi olarak doğru bir şekilde tanımlanabilir.
Tüm Sosyalist Ülkelerin Planlı Bir Ekonomisi Var mı?
Sosyalist ekonomiler tipik olarak merkezi planlama ile ilişkilendirilirken, birkaç sosyalist ülke ekonomik sistemlerine piyasa fiyatı sinyallerini veya özel girişimi dahil etti. Örnekler arasında eski Yugoslavya'daki piyasa sosyalizmi, Vietnam'daki Sosyalist Piyasa Ekonomisi veya Deng Xiaoping yönetimindeki Çin'deki ekonomik reformlar sayılabilir.
