Gospodarka centralnie planowana

Czym jest gospodarka centralnie planowana?

Gospodarka centralnie planowana, znana również jako gospodarka nakazowa, to system gospodarczy, w którym organ rządowy podejmuje decyzje ekonomiczne dotyczące produkcji i dystrybucji towarów. Gospodarki centralnie planowane różnią się od gospodarek rynkowych,. w których decyzje te są wynikiem tysięcy wyborów dokonywanych przez producentów i konsumentów.

Produkcja towarów i usług w gospodarkach planowych jest często wykonywana przez przedsiębiorstwa państwowe,. chociaż firmy niezależne mogą być czasami włączone do planowania gospodarczego. Ceny, płace i harmonogramy produkcji są zazwyczaj ustalane przez scentralizowaną biurokrację.

Zrozumienie gospodarek planowanych centralnie

Centralne planowanie jest często kojarzone z rządami marksistowsko-leninowskimi,. takimi jak Związek Radziecki, Korea Północna i Niemcy Wschodnie. Przez większość swojej historii aktywność rynkowa w tych krajach była bardzo ograniczona, a rząd kierował działalnością gospodarczą za pośrednictwem przedsiębiorstw państwowych.

Po drugiej wojnie światowej wiele krajów socjalistycznych zdecydowało się na przyjęcie planowania gospodarczego, aby skoncentrować zasoby na priorytetach rządowych, które mogą nie być odpowiednio obsługiwane przez same siły rynkowe. Co więcej, ponieważ kraje te były ideologicznie przeciwne prywatnej przedsiębiorczości,. centralne planowanie pomogło również wyeliminować kapitalistyczne sposoby produkcji.

Podczas gdy centralne planowanie jest zwykle kojarzone z socjalistycznymi lub komunistycznymi systemami politycznymi, wiele innych krajów może wprowadzać elementy planowania gospodarczego w czasie wojny lub stanu wyjątkowego. Na przykład wiele krajów wprowadziło systemy racjonowania podczas wojen światowych, aby zapobiegać niedoborom i kontrolować ceny podstawowych towarów.

Niewiele jest dziś krajów, które naprawdę można określić mianem gospodarki nakazowej. Nawet w Korei Północnej sektor prywatny prowadzi więcej działalności gospodarczej niż państwo.

Teoria centralnego planowania

Zwolennicy centralnego planowania uważają, że rząd może skuteczniej kierować inwestycje gospodarcze niż podmioty prywatne, zwłaszcza w kierunku celów społecznych o niższym potencjale zysków. Co więcej, ponieważ organ odpowiedzialny za planowanie dysponuje większymi zasobami niż jakakolwiek pojedyncza firma lub przedsiębiorstwo, projekty rządowe mogą również korzystać z ekonomii skali,. która zwiększa produktywność projektów rządowych w dłuższej perspektywie.

Jednak w celu koordynacji pomiędzy różnymi producentami i zasobami, centralne planowanie zazwyczaj wymaga wysoko wykształconej technicznej biurokracji. Tworzy to coś w rodzaju paradoksu dla krajów socjalistycznych, ponieważ biurokraci mogą przyjąć rolę de facto klasy rządzącej.

Krytyka centralnie planowanych gospodarek

Koncepcja centralnego planowania jest przedmiotem ostrej krytyki, zwłaszcza ze strony naukowców z austriackiej szkoły ekonomicznej. Jedną z głównych krytyki, kojarzoną z Friedrichem Hayekiem,. jest to, że centralni planiści nie mogą skutecznie reagować na podaż i popyt. W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa reagują na sygnały cenowe, zwiększając lub zmniejszając produkcję swoich towarów.

W gospodarce planowej nie ma sygnałów cenowych, więc planiści nie mogą dokładnie przewidzieć, które produkty będą potrzebne, ani dostosować się do zmieniających się warunków. Oznacza to, że mogą wystąpić niepotrzebne niedobory lub nadwyżki niektórych towarów.

Inną krytyką jest to, że gospodarki dowodzenia mogą być mniej wydajne z powodu braku presji konkurencyjnej. Podczas gdy firmy prywatne muszą unikać marnotrawstwa, aby zachować rentowność, przedsiębiorstwa w gospodarce nakazowej nie odczuwają presji, aby uzyskiwać zyski lub ograniczać wydatki.

Przykłady gospodarek planowanych centralnie

Planowanie centralne jest zwykle kojarzone z dawniej komunistycznymi krajami Europy Wschodniej i Związkiem Radzieckim, a także ze współczesnymi rządami Kuby, Chin i części Azji. W każdym z tych przykładów państwo występowało jako główny producent, dystrybutor i pracodawca w prawie wszystkich sektorach gospodarki.

Prawie wszystkie te kraje porzuciły centralne planowanie na rzecz kapitalistycznego lub mieszanego modelu gospodarczego, począwszy od lat 80. XX wieku. W niektórych przypadkach, jak np. w Chinach, prywatyzacja majątku państwowego w połączeniu z napływem inwestycji zagranicznych spowodowała niezwykle szybki wzrost gospodarczy.

Przegląd najważniejszych wydarzeń

• Inne kraje mogą uciekać się do centralnego planowania w czasie wojny lub narodowej sytuacji nadzwyczajnej.

• W gospodarce centralnie planowanej główne decyzje gospodarcze podejmowane są przez organ centralny, taki jak rząd.

• Gospodarki centralnie planowane różnią się od gospodarek rynkowych, w których duża liczba indywidualnych konsumentów i nastawione na zysk firmy prywatne działają w większości lub w całości w gospodarce.

• Planowanie centralne jest powszechnie kojarzone z socjalistycznymi lub komunistycznymi formami rządów.

• Planowanie centralne pozwala rządowi zebrać zasoby społeczeństwa na cele, których nie da się osiągnąć wyłącznie siłami rynkowymi.

FAQ

W jaki sposób podejmowane są decyzje gospodarcze w gospodarce planowej?

W gospodarce planowej ważne decyzje gospodarcze podejmowane są przez połączenie organów politycznych lub administracyjnych. Zazwyczaj wiąże się to z informowaniem lokalnych administratorów o swoich możliwościach i potrzebach władzom centralnym, które wykorzystują te informacje do tworzenia ogólnokrajowego planu gospodarczego. Plan ten może przejść kilka rund rewizji, zanim zostanie przedłożony rządowi lub ustawodawcy.

Które kraje mają gospodarkę planowaną centralnie?

Podczas gdy centralne planowanie kiedyś dominowało w Europie Wschodniej i dużej części Azji, większość gospodarek planowych ustąpiła miejsca systemom wolnorynkowym. Chiny, Kuba, Wietnam i Laos nadal utrzymują wysoki poziom planowania gospodarczego, ale także otworzyły swoje gospodarki na prywatną przedsiębiorczość. Dziś tylko Koreę Północną można dokładnie określić jako gospodarkę nakazową, choć ma ona również niewielki stopień podziemnej aktywności rynkowej.

Czy wszystkie kraje socjalistyczne mają planowaną gospodarkę?

Podczas gdy gospodarki socjalistyczne są zazwyczaj kojarzone z centralnym planowaniem, kilka krajów socjalistycznych włączyło sygnały cen rynkowych lub prywatne przedsiębiorstwa do swoich systemów gospodarczych. Przykładami są socjalizm rynkowy w byłej Jugosławii, socjalistyczna gospodarka rynkowa w Wietnamie czy reformy gospodarcze w Chinach pod rządami Deng Xiaopinga.