komunizm
Co to jest komunizm?
Komunizm jest ideologią polityczną i ekonomiczną, która stawia się w opozycji do liberalnej demokracji i kapitalizmu, opowiadając się zamiast tego za systemem bezklasowym, w którym środki produkcji są własnością komunalną, a własność prywatna nie istnieje lub jest poważnie ograniczona.
Zrozumienie komunizmu
„Komunizm” to termin parasolowy obejmujący szereg ideologii. Współczesne użycie tego terminu pochodzi od Victora d'Hupay, XVIII-wiecznego francuskiego arystokraty, który opowiadał się za życiem w „komunach”, w których dzielona byłaby cała własność i „wszyscy mogą czerpać korzyści z pracy każdego”. Pomysł nie był jednak nowy nawet w tamtych czasach: Księga Dziejów Apostolskich opisuje wspólnoty chrześcijańskie z I wieku posiadające wspólną własność według systemu znanego jako koinonia, który zainspirował późniejsze grupy religijne, takie jak XVII-wieczna angielska „Kopaczy”, aby odrzucić własność prywatną.
Manifest komunistyczny
Współczesna ideologia komunistyczna zaczęła się rozwijać podczas Rewolucji Francuskiej, a jej przełomowy traktat, „Manifest komunistyczny” Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, został opublikowany w 1848 roku. Zwolennicy twierdzą — naukowa analiza historii i przyszłej trajektorii ludzkiego społeczeństwa. „Historia całego dotychczas istniejącego społeczeństwa — napisali Marks i Engels — jest historią walk klasowych”.
Manifest Komunistyczny przedstawił rewolucję francuską jako główny historyczny punkt zwrotny, kiedy „burżuazja” — klasa kupiecka, która była w trakcie konsolidacji kontroli nad „środkami produkcji” — obaliła feudalną strukturę władzy i wprowadziła nowoczesne, ery kapitalistycznej . Rewolucja ta zastąpiła średniowieczną walkę klasową, która stawiała szlachtę przeciwko chłopom pańszczyźnianym, nowoczesną walkę przeciwstawiającą burżuazyjnych właścicieli kapitału przeciwko „proletariatowi”, klasie robotniczej, która sprzedaje swoją pracę za pensję.
W Manifeście Komunistycznym i późniejszych pracach Marks, Engels i ich zwolennicy opowiadali się (i przewidywali jako historycznie nieuniknioną) globalną rewolucję proletariacką, która zapoczątkuje najpierw erę socjalizmu,. a potem komunizmu. Ten końcowy etap rozwoju ludzkości oznaczałby koniec walki klasowej, a tym samym historii: wszyscy ludzie żyliby w równowadze społecznej, bez różnic klasowych, struktur rodzinnych, religii czy własności. Państwo również „obumiera”. Gospodarka funkcjonowałaby, jak mówi popularny marksistowski slogan, „od każdego według jego zdolności, każdemu według jego potrzeb”.
Związek Radziecki
Teorie Marksa i Engelsa były testowane w realnym świecie dopiero po ich śmierci. W 1917, podczas I wojny światowej, powstanie w Rosji obaliło cara i wywołało wojnę domową, która ostatecznie doprowadziła do zdobycia władzy przez grupę radykalnych marksistów kierowanych przez Władimira Lenina w 1922 roku. Bolszewicy, jak nazywano tę grupę, założyli Związek Radziecki na byłych terytoriach carskiej Rosji i próbował wcielić w życie teorię komunistyczną.
Przed rewolucją bolszewicką Lenin rozwinął marksistowską teorię awangardy, która twierdziła, że zwarta grupa politycznie oświeconych elit jest niezbędna, aby wprowadzić wyższe etapy ewolucji gospodarczej i politycznej: socjalizm i wreszcie komunizm. Lenin zmarł wkrótce po zakończeniu wojny domowej, ale „dyktatura proletariatu”, kierowana przez jego następcę Józefa Stalina, prowadziłaby brutalne etniczne i ideologiczne czystki, a także przymusową kolektywizację rolnictwa. Dziesiątki milionów zginęło podczas rządów Stalina, od 1922 do 1952, oprócz dziesiątek milionów, które zginęły w wyniku wojny z nazistowskimi Niemcami.
Zamiast obumierać, państwo sowieckie stało się potężną, jednopartyjną instytucją, która zakazała sprzeciwu i zajęła „dowodzące wyżyny” gospodarki. Rolnictwo, system bankowy i produkcja przemysłowa podlegały limitom i kontroli cen określonym w serii planów pięcioletnich. Ten system centralnego planowania umożliwił szybką industrializację, aw latach 1950-1965 wzrost sowieckiego produktu krajowego brutto (PKB) przewyższył wzrost w USA. Ogólnie jednak gospodarka radziecka rozwijała się w znacznie wolniejszym tempie niż jej kapitalistyczne, demokratyczne odpowiedniki.
Słabe wydatki konsumpcyjne były szczególnym czynnikiem hamującym wzrost. Nacisk centralnych planistów na przemysł ciężki doprowadził do chronicznej niedostatecznej produkcji dóbr konsumpcyjnych, a długie kolejki w niedostatecznie zaopatrzonych sklepach spożywczych były stałym elementem sowieckiego życia nawet w okresach względnej prosperity. Kwitnące podziemne rynki – nazywane przez niektórych naukowców „drugą gospodarką” – zaspokajały popyt na papierosy, szampony, alkohol, cukier, mleko, a zwłaszcza towary prestiżowe, takie jak dżinsy przemycane z Zachodu. Chociaż te siatki były nielegalne, miały zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania partii: łagodziły niedobory, które pozostawione bez kontroli groziły rozpaleniem kolejnej rewolucji bolszewickiej; stanowili dla propagandystów partyjnych kozła ofiarnego na braki; i wypełniali kieszenie partyjnych urzędników, którzy albo brali zapłatę za odwracanie wzroku, albo bogacili się sami, prowadząc nielegalne operacje rynkowe.
Związek Radziecki upadł w 1991 roku, w wyniku nacisku na reformę systemu gospodarczego i politycznego oraz zapewnienie większej przestrzeni dla prywatnej przedsiębiorczości i wolności wypowiedzi. Te forsowania reform, znane odpowiednio jako pierestrojka i głasnost, nie powstrzymały gospodarczego upadku, jaki Związek Sowiecki doznał w latach 80., i prawdopodobnie przyspieszyły koniec państwa komunistycznego, rozluźniając uścisk nad źródłami sprzeciwu.
Komunistyczne Chiny
W 1949 roku, po ponad 20 latach wojny z Chińską Partią Nacjonalistyczną i Cesarską Japonią, Komunistyczna Partia Mao Zedonga przejęła kontrolę nad Chinami, tworząc drugie na świecie duże państwo marksistowsko-leninowskie. Mao sprzymierzył kraj ze Związkiem Radzieckim, ale sowiecka polityka destalinizacji i „pokojowego współistnienia” z kapitalistycznym Zachodem doprowadziła do rozłamu dyplomatycznego z Chinami w 1956 roku.
Rządy Mao w Chinach przypominały rządy Stalina pod względem przemocy, deprywacji i nacisku na ideologiczną czystość. Podczas Wielkiego Skoku w latach 1958-1962 Partia Komunistyczna nakazała ludności wiejskiej produkować ogromne ilości stali w celu rozpoczęcia rewolucji przemysłowej w Chinach. Rodziny zmuszano do budowania przydomowych pieców, w których przetapiały złom i artykuły gospodarstwa domowego na niskiej jakości surówkę, która nie była zbyt przydatna w gospodarstwie domowym i nie była atrakcyjna dla rynków eksportowych. Ponieważ praca na wsi była niedostępna do zbierania plonów, a Mao nalegał na eksport zboża, aby zademonstrować sukces swojej polityki, brakowało żywności. W rezultacie wielki chiński głód zabił co najmniej 15 milionów ludzi, a być może ponad 45 milionów. Rewolucja Kulturalna, ideologiczna czystka, która trwała od 1966 roku do śmierci Mao w 1976 roku, zabiła prawdopodobnie kolejne 1,6 miliona ludzi.
Po śmierci Mao Deng Xiaoping wprowadził szereg reform rynkowych, które obowiązywały za jego następców. Stany Zjednoczone rozpoczęły normalizację stosunków z Chinami, kiedy prezydent Nixon odwiedził go w 1972 roku, przed śmiercią Mao. Komunistyczna Partia Chin pozostaje u władzy, przewodnicząc w dużej mierze kapitalistycznemu systemowi, chociaż przedsiębiorstwa państwowe nadal tworzą dużą część gospodarki. Wolność wypowiedzi jest znacznie ograniczona; wybory są zakazane (z wyjątkiem byłej brytyjskiej kolonii Hongkongu, gdzie kandydaci muszą być zatwierdzeni przez partię, a prawa do głosowania są ściśle kontrolowane); i znaczący sprzeciw wobec partii jest niedozwolony.
1991
W tym roku nastąpił upadek Związku Radzieckiego i koniec zimnej wojny między tym mocarstwem a Stanami Zjednoczonymi.
Zimna wojna
Stany Zjednoczone wyszły z II wojny światowej jako najbogatszy i najpotężniejszy militarnie naród świata. Jako liberalna demokracja, która właśnie pokonała faszystowskie dyktatury w dwóch teatrach, kraj – jeśli nie wszyscy jego mieszkańcy – odczuwał poczucie wyjątkowości i historycznego celu. Tak samo Związek Radziecki, jego sojusznik w walce z Niemcami i jedynym na świecie rewolucyjnym państwem marksistowskim. Oba mocarstwa szybko podzieliły Europę na strefy wpływów politycznych i gospodarczych: Winston Churchill nazwał tę linię podziału „żelazną kurtyną”.
Dwa supermocarstwa, z których oba posiadały broń jądrową po 1949 r., zaangażowały się w długi impas znany jako zimna wojna. Ze względu na doktrynę wzajemnego gwarantowanego zniszczenia — przekonanie, że wojna między dwoma mocarstwami doprowadzi do nuklearnego holokaustu — między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim nie doszło do bezpośrednich starć wojskowych, a żelazna kurtyna była w dużej mierze cicha. Zamiast tego toczyli globalną wojnę zastępczą, w której każdy sponsorował przyjazne reżimy w krajach postkolonialnych w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej. Stany Zjednoczone i Związek Radziecki sponsorowały zamachy stanu w celu zainstalowania takich reżimów w różnych krajach.
Najbliższym konfliktem militarnym USA ze Związkiem Radzieckim był kryzys kubański z 1962 roku. Stany Zjednoczone toczyły jednak długotrwałą gorącą wojnę w Wietnamie, w której ich wojsko wspierało siły południowowietnamskie w walce ze wspieraną przez Chińczyków i Sowietów armią północnowietnamską i południowowietnamskimi komunistycznymi partyzantami. Stany Zjednoczone wycofały się z wojny, a Wietnam został zjednoczony pod rządami komunistów w 1975 roku.
Zimna wojna zakończyła się wraz z upadkiem Związku Radzieckiego w 1991 roku.
Komunizm upadł z kilku powodów, m.in. z braku zachęty do zysku wśród obywateli, niepowodzenia centralnego planowania i wpływu przejęcia władzy przez tak niewielką liczbę ludzi, którzy następnie ją wykorzystywali i oszukiwali system.
Dlaczego komunizm upadł?
Chociaż przeprowadzono szeroko zakrojone badania przyczyn niepowodzenia komunizmu, naukowcy wskazali kilka wspólnych czynników, które przyczyniły się do jego upadku.
Pierwszym z nich jest brak zachęt wśród obywateli do produkcji dla zysku. Zachęta do zysku prowadzi do konkurencji i innowacji w społeczeństwie. Ale idealny obywatel w komunistycznym społeczeństwie był bezinteresownie oddany sprawom społecznym i rzadko zastanawiał się nad swoim dobrobytem. „Za każdym razem i we wszystkich kwestiach członek partii powinien w pierwszej kolejności brać pod uwagę interesy partii jako całości i stawiać je na pierwszym miejscu, a na drugim miejscu stawiać sprawy osobiste i interesy” – napisał Liu Shaoqi, drugi przewodniczący PRL. Chiny.
Drugim powodem niepowodzenia komunizmu była wrodzona nieefektywność systemu, taka jak scentralizowane planowanie. Ta forma planowania wymaga agregacji i syntezy ogromnych ilości danych na poziomie granularnym. Ponieważ wszystkie projekty były planowane centralnie, ta forma planowania również była złożona. W kilku przypadkach dane dotyczące wzrostu były zafałszowane lub podatne na błędy, aby dopasować fakty do planowanych statystyk i stworzyć iluzję postępu.
Koncentracja władzy w rękach wybranych nielicznych również rodziła nieefektywność i, paradoksalnie, dostarczała im bodźców do grania w system na ich korzyść i utrzymania władzy. Korupcja i lenistwo stały się endemicznymi cechami tego systemu, a nadzór, taki jak ten, który charakteryzował społeczeństwa wschodnioniemieckie i sowieckie, był powszechny. Zniechęcało to również ludzi pracowitych i pracowitych. Efektem końcowym było to, że ucierpiała gospodarka.
Przegląd najważniejszych wydarzeń
Komunizm jest ideologią ekonomiczną, która opowiada się za bezklasowym społeczeństwem, w którym cała własność i bogactwo należą do wspólnoty, a nie do jednostek.
Ideologia komunistyczna została opracowana przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa i jest przeciwieństwem ideologii kapitalistycznej, która opiera się na demokracji i produkcji kapitału w celu utworzenia społeczeństwa.
Wybitnymi przykładami komunizmu były Związek Radziecki i Chiny. Podczas gdy pierwsza upadła w 1991 roku, druga drastycznie zrewidowała swój system gospodarczy, aby uwzględnić elementy kapitalizmu.
