Fjármálakreppa

Hvað er fjármálakreppa?

Í fjármálakreppu lækkar eignaverð mikið, fyrirtæki og neytendur geta ekki borgað skuldir sínar og fjármálastofnanir búa við lausafjárskort. Fjármálakreppa tengist oft skelfingu eða bankaáhlaupi þar sem fjárfestar selja eignir eða taka fé af sparireikningum vegna þess að þeir óttast að verðmæti þeirra eigna muni lækka ef þær verða áfram í fjármálastofnun.

Aðrar aðstæður sem hægt er að kalla fjármálakreppu eru meðal annars að spákaupmennska fjármálabóla hafi sprungið , hlutabréfamarkaðshrun , greiðslufall ríkisins eða gjaldeyriskreppa. Fjármálakreppa getur verið takmörkuð við banka eða dreift um eitt hagkerfi, hagkerfi svæðis eða hagkerfi um allan heim.

Hvað veldur fjármálakreppu?

Fjármálakreppa getur átt sér margar orsakir. Almennt getur kreppa átt sér stað ef stofnanir eða eignir eru ofmetnar og getur versnað af óskynsamlegri eða hjarðarlíkri hegðun fjárfesta. Til dæmis getur hröð útsala haft í för með sér lægra eignaverð, hvatt einstaklinga til að henda eignum eða taka út miklar sparnaðarúttektir þegar orðrómur er um bankahrun.

Áhrifavaldar til fjármálakreppu eru ma kerfisbrestur, ófyrirséð eða óviðráðanleg mannleg hegðun, hvatning til að taka of mikla áhættu, fjarveru eða mistök í reglugerðum, eða smit sem jafnast á við víruslíka útbreiðslu vandamála frá einni stofnun eða landi til annars. Ef ekki er haft í huga getur kreppa valdið því að hagkerfi fari í samdrátt eða þunglyndi. Jafnvel þegar ráðstafanir eru gerðar til að afstýra fjármálakreppu geta þær samt gerst, hraðað eða dýpkað.

Dæmi um fjármálakreppu

Fjármálakreppur eru ekki óalgengar; þeir hafa gerst eins lengi og heimurinn hefur átt gjaldeyri. Nokkrar vel þekktar fjármálakreppur eru:

Tulip Mania (1637). Þótt sumir sagnfræðingar haldi því fram að þessi manía hafi ekki haft svo mikil áhrif á hollenska hagkerfið og því ætti ekki að líta á sem fjármálakreppu, þá féll hún saman við braust gúlupest sem haft mikil áhrif á landið. Með hliðsjón af þessu er erfitt að segja til um hvort kreppan hafi verið af völdum ofhugsunar eða heimsfaraldurs.
Kreppan 1772. Eftir tímabil með ört vaxandi lánsfé hófst þessi kreppa í mars/apríl í London. Alexander Fordyce, félagi í stórum banka, tapaði gífurlegri fjárhæð vegna skorts á hlutabréfum í Austur-Indíufélaginu og flúði til Frakklands til að forðast endurgreiðslu. Skelfing leiddi til áhlaups á enska banka sem urðu til þess að meira en 20 stór bankahús urðu annaðhvort gjaldþrota eða stöðvuðu greiðslur til innstæðueigenda og kröfuhafa. Kreppan breiddist fljótt út um stóran hluta Evrópu. Sagnfræðingar draga línu frá þessari kreppu að orsök Boston Tea Party - óvinsæl skattalöggjöf í 13 nýlendunum - og óeirðanna sem leiddi af sér sem olli bandarísku byltingunni.
Hrun á hlutabréfum 1929. Þetta hrun hófst í okt. 24, 1929, varð hlutabréfaverð hrun eftir tímabil villtra vangaveltna og lántöku til að kaupa hlutabréf. Það leiddi til kreppunnar miklu,. sem fannst um allan heim í meira en tugi ára. Félagsleg áhrif hennar stóðu mun lengur. Ein kveikja hrunsins var harkalegt offramboð á uppskeru hrávöru, sem leiddi til mikillar verðlækkunar. Mikið úrval reglugerða og markaðsstýrandi verkfæra var kynnt í kjölfar hrunsins.
OPEC olíukreppan 1973. aðildarríki OPEC hófu olíubann í október 1973 sem beitti sér fyrir lönd sem studdu Ísrael í Yom Kippur stríðinu. Við lok viðskiptabannsins stóð tunnan af olíu í 12 dollara, en það var 3 dollarar. Í ljósi þess að nútíma hagkerfi eru háð olíu leiddi hærra verð og óvissa til hruns á hlutabréfamarkaði 1973–74, þegar bjarnarmarkaður var viðvarandi frá janúar 1973 til desember 1974 og Dow Jones-iðnaðarmeðaltalið tapaði um 45% af verðmæti sínu.
Asíukreppan 1997–1998. Þessi kreppa hófst í júlí 1997 með hruni taílenska bahtsins. Vegna skorts á gjaldeyri neyddust tælensk stjórnvöld til að yfirgefa tengingu við Bandaríkjadal og láta baht fljóta. Niðurstaðan var mikil gengisfelling sem breiddist út um stóran hluta Austur-Asíu og sló einnig í gegn í Japan, auk mikillar hækkunar á hlutfalli skulda af landsframleiðslu. Í kjölfar hennar leiddi kreppan til betri fjármálaeftirlits og eftirlits.
Alheimsfjármálakreppan 2007-2008. Þessi fjármálakreppa var versta efnahagslega hörmung síðan hlutabréfamarkaðshrunið 1929. Hún byrjaði með undirmálslánakreppu árið 2007 og stækkaði í alþjóðlega bankakreppu með bilun fjárfestingarbankinn Lehman Brothers í september 2008. Miklar björgunaraðgerðir og aðrar ráðstafanir sem ætlað er að takmarka útbreiðslu tjónsins mistókst og hagkerfi heimsins féll í samdrætti.

Alþjóðlega fjármálakreppan

Sem nýjasta og skaðlegasta fjármálakreppan, alþjóðlega fjármálakreppan, verðskuldar sérstaka athygli þar sem orsakir, afleiðingar, viðbrögð og lærdómar eiga best við núverandi fjármálakerfi.

###Lokaðir útlánastaðlar

Kreppan var afleiðing atburðarrásar, hver með sína kveikju og náði hámarki með næstum hruni bankakerfisins. Því hefur verið haldið fram að fræjum kreppunnar hafi verið sáð allt aftur til áttunda áratugarins með lögum um þróun samfélagsins, sem krafðist þess að bankar lækkuðu lánsfjárkröfur sínar til tekjulægri neytenda og skapaði markað fyrir undirmálslán.

Fjármálakreppa getur tekið á sig ýmsar myndir, þar á meðal banka-/lánaáhyggjur eða hrun á hlutabréfamarkaði, en er frábrugðin samdrætti sem oft er afleiðing slíkrar kreppu.

Fjárhæð undirmálslánaskulda, sem Freddie Mac og Fannie Mae tryggðu, hélt áfram að stækka í byrjun 2000 þegar seðlabankastjórnin byrjaði að lækka vexti verulega til að forðast samdrátt. Sambland af lausum lánsfjárkröfum og ódýrum peningum olli húsnæðisuppsveiflu sem ýtti undir spákaupmennsku, ýtti undir húsnæðisverð og skapaði fasteignabólu.

###Flóknir fjármálagerningar

Í millitíðinni stofnuðu fjárfestingarbankarnir, sem voru að leita að auðveldum hagnaði í kjölfar dot-com hrunsins og samdráttar 2001, veðskuldbindingar (CDOs) af húsnæðislánum sem keypt voru á eftirmarkaði. Vegna þess að undirmálslán voru sett saman við hágæða húsnæðislán, var engin leið fyrir fjárfesta að skilja áhættuna í tengslum við vöruna. Þegar markaður fyrir CDO fór að hitna var loksins húsnæðisbólan sem hafði verið að byggjast upp í nokkur ár sprungin. Þegar húsnæðisverð lækkaði fóru undirmálslántakendur að lenda í vanskilum á lánum sem voru meira virði en heimili þeirra, og flýtti fyrir verðlækkuninni.

Bilanir hefjast, smit breiðist út

Þegar fjárfestar komust að því að CDOs voru einskis virði vegna eitraðra skulda sem þeir stóðu fyrir reyndu þeir að losa um skuldbindingarnar. Hins vegar var enginn markaður fyrir CDOs. Eftirfarandi hlaup mistaka undirmálslánafyrirtækja skapaði lausafjárstöðu sem náði til efri þrepa bankakerfisins. Tveir stórir fjárfestingarbankar, Lehman Brothers og Bear Stearns, hrundu vegna áhættu sinna fyrir undirmálsskuldum og meira en 450 bankar féllu á næstu fimm árum. Nokkrir af stóru bönkunum voru á barmi bilunar og var bjargað með björgunaraðgerðum sem fjármagnaðar voru af skattgreiðendum.

Svar

Bandaríska ríkisstjórnin brást við fjármálakreppunni með því að lækka vexti í næstum núll, kaupa til baka húsnæðislán og ríkisskuldir og bjarga nokkrum fjármálastofnunum í erfiðleikum. Með svo lágum vöxtum varð ávöxtunarkrafa skuldabréfa mun minna aðlaðandi fyrir fjárfesta í samanburði við hlutabréf. Viðbrögð stjórnvalda kveiktu í hlutabréfamarkaði. Í mars 2013 tók S&P sig aftur úr kreppunni og hélt áfram á 10 ára nautahlaupi sínu frá 2009 til 2019 og fór upp í um 250%. Bandaríski húsnæðismarkaðurinn tók við sér í flestum stórborgum og atvinnuleysi minnkaði þegar fyrirtæki fóru að ráða og fjárfesta í auknum mæli.

Nýjar reglugerðir

Ein stór afleiðing kreppunnar var samþykkt Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act,. gríðarmikil löggjöf um fjármálaumbætur sem ríkisstjórn Obama samþykkti árið 2010. Dodd-Frank kom með heildsölubreytingar á öllum hliðum bandarísks fjármálakerfis. regluumhverfi, sem snerti alla eftirlitsaðila og öll fjármálaþjónustufyrirtæki. Sérstaklega hafði Dodd-Frank eftirfarandi áhrif:

Umfangsmeiri eftirlit með fjármálamörkuðum, þar á meðal meira eftirlit með afleiðum, sem færðar voru inn í kauphöll.
Eftirlitsstofnanir, sem höfðu verið margar og stundum óþarfar, voru sameinaðar.
Ný stofnun, eftirlitsráð fjármálastöðugleika , var mótuð til að fylgjast með kerfisáhættu.
Aukin vernd fjárfesta var tekin upp, þar á meðal ný neytendaverndarstofnun ( Consumer Financial Protection Bureau ) og staðlar fyrir "plain-vanilla" vörur.
Innleiðing ferla og verkfæra (svo sem peningainnrennslis) er ætlað að hjálpa til við að slíta fallnar fjármálastofnanir.
Aðgerðir sem ætlað er að bæta staðla, bókhald og eftirlit með lánshæfismatsfyrirtækjum.

Algengar spurningar um fjármálakreppu

Hvað er fjármálakreppa?

Fjármálakreppa er þegar fjármálagerningar og eignir lækka verulega í verði. Fyrir vikið eiga fyrirtæki í vandræðum með að standa við fjárhagslegar skuldbindingar sínar og fjármálastofnanir skortir nægilegt reiðufé eða breytanlegar eignir til að fjármagna verkefni og mæta bráðum þörfum. Fjárfestar missa traust á verðmæti eigna sinna og tekjur og eignir neytenda eru í hættu, sem gerir þeim erfitt fyrir að greiða skuldir sínar.

Hvað veldur fjármálakreppu?

Fjármálakreppa getur stafað af mörgum þáttum, kannski of mörgum til að nefna. Hins vegar stafar oft fjármálakreppa af ofmetnum eignum, kerfis- og eftirlitsbrestum, og neytenda skelfingu í kjölfarið, eins og mikill fjöldi viðskiptavina sem tekur fé úr banka eftir að hafa kynnt sér fjárhagsvandræði stofnunarinnar.

Hver eru stig fjármálakreppu?

Hægt er að skipta fjármálakreppunni í þrjú stig, sem hefst með því að kreppan hófst. Fjármálakerfin bila, almennt af völdum kerfis- og reglugerðarbrests, óstjórnar stofnana á fjármálum og fleira. Næsta stig felur í sér niðurbrot fjármálakerfisins þar sem fjármálastofnanir, fyrirtæki og neytendur geta ekki staðið við skuldbindingar. Að lokum lækka eignir að verðmæti og heildarskuldir hækka.

Hver var orsök fjármálakreppunnar 2008?

Þrátt fyrir að kreppan hafi verið rakin til margra bilana, var það að mestu leyti vegna ríflegrar útgáfu undirmálslána, sem oft voru seld fjárfestum á eftirmarkaði. Slæm skuldir jukust eftir því sem undirmálslánveitendur stóðu í skilum með lán sín, sem skildi eftirmarkaðsfjárfestum eftir í hnút. Fjárfestingarfyrirtæki, vátryggingafélög og fjármálastofnanir sem voru slátrað vegna þátttöku þeirra í þessum húsnæðislánum þurftu björgunaraðgerðir stjórnvalda þegar þau nálguðust gjaldþrot. Björgunaraðgerðirnar höfðu slæm áhrif á markaðinn og urðu til þess að hlutabréf féllu. Aðrir markaðir brugðust við í eftirdragi, skapaði alþjóðlegt skelfingu og óstöðugan markað.

Hver var versta fjármálakreppan?

Að öllum líkindum var versta fjármálakreppan síðustu 90 árin alþjóðlega fjármálakreppan 2008, sem varð til þess að hlutabréfamarkaðir hrundu, fjármálastofnunum í rúst og neytendum hrakaði.

##Hápunktar

Fjármálakreppa getur verið takmörkuð við eitt land eða einn hluta fjármálaþjónustu, en er líklegri til að dreifa sér svæðisbundið eða á heimsvísu.
Bankakreppur voru við upphaf nokkurra fjármálakreppna á 19., 20. og 21. öld, sem margar hverjar leiddu til samdráttar eða lægðar.
Hrun á hlutabréfamarkaði, lánsfjárkreppur, sprungna fjármálabólur, vanskil ríkisins og gjaldeyriskreppur eru allt dæmi um fjármálakreppur.